CHRZEŚCIJAŃSKI OŚRODEK APOLOGETYCZNY

/ Destrukcyjne sekty / Świadkowie Jehowy / Artykuł

Nowe światło n/t krwi: Biblijne streszczenie

Świadkowie Jehowy starają się za wszelką cenę postępować zgodnie z Biblią jako ostatecznym autorytetem. Z punktu widzenia historii widzimy, że nasze zrozumienie Biblii od czasu do czasu potrzebuje regulacji.
W ostatnich latach Towarzystwo zdecydowało, że Świadkowie Jehowy mogą przyjmować niektóre składniki krwi, takie jak czynniki antyhemofilowe (czynnik krzepnięcia VIII i IX), różne immunoglobuliny oraz albuminy. Świadkowie muszą odmówić przyjęcia pozostałych składników takich jak białe krwinki, czerwone krwinki, płytki krwi i osocze. Niektórzy bracia byli właściwie zakłopotani takim stanowiskiem, szczególnie w świetle faktu, że poszczególne elementy osocza są na liście dozwolonych składników z wyjątkiem wody oraz że używanie dozwolonych elementów krwi wymaga gromadzenia i przechowywania wielkich ilości krwi.
Czy to możliwe, że podobnie jak nasze zrozumienie dotyczące stosowności przeszczepiania organów i szczepień ochronnych zostało zmienione w ostatnich dziesięcioleciach, tak również nasze zrozumienie tego, co stanowi posłuszeństwo poleceniu "wstrzymywania się... od krwi " może wymagać ponownego przeegzaminowania? Wielu tak uważa.

Co dokładnie mówi Biblia na temat używania krwi w medycynie? Pierwsze prawo Jehowy odnoszące się do krwi było dane Noemu i jego rodzinie. Jest ono czasem nazywane " wiecznym przymierzem. " W 1 Mojżeszowej 9:3-7, są podkreślone trzy wymagania:

  1. Zabroniono im jedzenia niewykrwawionego mięsa zwierząt.
  2. Zakazano im rozlewania krwi ludzkiej (mordowania); mordercy mieli być karani śmiercią.
  3. Przykazano im aby byli owocni (mieli dużo dzieci)

Utrzymuje się, że te polecenia w dalszym ciągu odnoszą się do całej ludzkości, gdyż wszyscy ludzie są potomkami Noego i jego synów. Jednak takie spojrzenie wiąże się z kilkoma bardzo podstawowymi pytaniami.

Po pierwsze , jak Towarzystwo w związku z wymaganiem trzecim może zachęcać nie tylko do pozostawania w stanie wolnym, ale również do bezdzietności Świadków, którzy wstąpili w związki małżeńskie? Co nas upoważnia do wybierania z "wiecznego przymierza " tego, co chcemy naśladować?

Po drugie , ze słów użytych do wyrażenia przykazania przeciwko morderstwom (wylewanie ludzkiej krwi) można zauważyć, że nie chodziło w nich o literalną krew. Morderstwo przez otrucie jest w sposób oczywisty tak samo złe jak morderstwo poprzez pchnięcie nożem, choć w ogóle nie jest wylewana krew. Również biorąc pod uwagę fakt, że pomimo dokładnego wykrwawienia zabitego zwierzęcia pozostaje w jego ciele około 50% jego krwi jest oczywiste że krew była metaforą - symbolem oznaczającym życie.

Po trzecie , nie ma bezpośredniego przykazania przeciwko jedzeniu krwi w tych wersetach, chociaż prawdopodobnie ktoś mógłby powiedzieć, że to logicznie z nich wynika. Jak już to podkreślono "krew " jest symbolem życia. Noemu powiedziano "tylko ciała z duszą - jego krwią - nie możesz jeść. " Wielu komentatorów Biblii doszło do wniosku, że było to przede wszystkim przykazanie przeciwko jedzeniu żywych zwierząt. Może zabrzmieć to dziwacznie, czy nawet absurdalnie dla nas w obecnym czasie, ale ktokolwiek podróżował szczególnie w niektórych częściach Afryki i Azji może poświadczyć fakt, że jest to nadal powszechna (i okropna) praktyka.

Jehowa zawarł wymagania dotyczące krwi jako część Prawa Mojżeszowego co jest zapisane w 3 Mojżeszowej 17:10-16 i w 4 Mojżeszowej 12:15-25 z dodatkowymi zaleceniami, aby krew zabitego zwierzęcia była wylewana na ziemię. Świętość życia była centralnym temat Prawa Mojżeszowego. Pobożne poszanowanie życia wymagało, aby krew zabitego zwierzęcia była wylana, w ten sposób zwracając życie Jehowie. Każdy rozmyślnie zjadający krew zabitego zwierzęcia miał być ukarany śmiercią.

Zauważmy jednak, że to właśnie życie było święte. Krew zabijanego zwierzęcia była uważana za świętą ponieważ symbolizowała życie, które zostało odebrane . Poszanowanie daru życia było wielką zasadą zawartą w tym miejscu. Medyczne użycie krwi zakłada chętne oddanie krwi przez osobę, która nadal żyje w celu uratowania życia, a nie jego odebrania. Okazując szacunek symbolowi życia do stopnia niemożności jego użycia w całkowicie innym kontekście, aby zachować to, co on symbolizuje wydaje się być bałwochwalstwem.

3 Moj. 17:15 pokazuje że Izraelita mógł nawet jeść niewykrwawione zwierzę w razie potrzeby, gdy nie on odebrał mu życie. Rezultatem była tylko ceremonialna nieczystość wymagająca umycia się.

Kolejna troska Towarzystwa to polecenie Prawa nakazujące wylanie krwi. Typowe wyrażenie tego wymagania znajduje się w 4Moj.12:16:

"Tylko krwi TY nie możesz jeść. Wylejesz ją na ziemię tak jak wodę. "

Towarzystwo używa tych słów jako jedyną podstawę zabraniania autotransfuzji. Jednak aby tak poszerzyć zastosowanie tego aspektu Prawa Mojżeszowego należy przeoczyć kilka rzeczy.

PO PIERWSZE i najważniejsze, OBECNIE NIE PODLEGAMY PRAWU MOJŻESZOWEMU. Biblia mówi nam o tym w sposób jasny (patrz Rzymian 10:14, Galatów 3:23-25, Efezów 2:15). Ponad to, Towarzystwo potwierdza to w publikacjach gdy tematem jest coś innego niż krew.

PO DRUGIE , biblijny kontekst. Tak jak w przypadku pierwotnego prawa Jehowy dotyczącego krwi kontekst dotyczy wyłącznie zabijania zwierząt jako pożywienie.

PO TRZECIE , celem prawa było w pierwszym rzędzie zapewnienie, że krew nie będzie jedzona i tylko to, jak widać nawet z pobieżnej lektury.

Krew była usuwana poprzez wylanie. Był to i nadal jest najszybsze, i najpraktyczniejsze rozwiązanie problemu związanego z jedzeniem mięsa zwierząt bez jedzenia krwi. Samo Towarzystwo nie wierzy do końca, że to odnosi się do nas w obecnych czasach o czym świadczy fakt, że wiele praktyk które pociągają za sobą przechowywanie krwi jest dozwolonych jako kwestia sumienia.

List od soboru apostolskiego zapisany w Dz 15:23-29 jest pojedynczym najważniejszym fragmentem odnoszącym się do poglądu Towarzystwa w sprawie używania krwi w medycynie. Są to jedyne teksty, które mogłyby być interpretowane jako zabraniające transfuzji krwi. Wiersze 28 i 29 są szczególnie interesujące:

"Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, by nie nakładać na was żadnego innego ciężaru oprócz następujących rzeczy niezbędnych: wstrzymywać się od mięsa ofiarowanego bałwanom, od krwi, od tego co zadławione, i od nierządu;. "

Ponieważ stwierdzenie to zostało uczynione w sytuacji związanej z dyskusją, która dotyczyła sprawy czy chrześcijanie pogańskiego pochodzenia powinni być obrzezani zgodnie z Prawem Mojżeszowym, to jedzenie krwi jako zakazane w Prawie Mojżeszowym jest niezaprzeczalnie biblijnym kontekstem tego fragmentu. Z tego to powodu tłumaczenie Today's English Version oddaje ten fragment w następujący sposób:

"Nie jedz żadnego pożywienia ofiarowanego bałwanom; nie jedz krwi ; nie jedz żadnego zwierzęcia, które było uduszone; i trzymaj się z dala od niemoralności. "

Tłumaczenie Phillips Modern English oddaje je w następujący sposób:

"Unikaj tego co zostało ofiarowane bałwanom; kosztowania krwi ; jedzenia mięsa tego co zostało uduszone; i seksualnej niemoralności. "

Czy jest właściwe poszerzać ten kontekst aby zawierał wszystko, cokolwiek ma do czynienia z krwią w wyniku czego wiersz ten mówi "wstrzymujcie się od krwi w jakimkolwiek stanie, kształcie lub formie "? To że Towarzystwo uważa, iż jest to właściwy sposób rozumienia Dz.15:29 jest widoczne w wypowiedziach podobnych do poniższej:

"A zatem również nakaz 'powstrzymywania się od krwi' oznacza, że w ogóle nie wolno wprowadzać jej do organizmu " Będziesz mógł żyć wiecznie..., s.216

Jednakże w Dz 15:29 mamy do czynienia z jednym bezokolicznikiem czasownika powiązanym z czterema różnymi zdaniami. Poprzez samą naturę struktury zdania, 'wstrzymywać się' musi stosować się jednakowo do wszystkiego z listy. Z tego powodu stwierdzenie zacytowane z książki Będziesz mógł żyć wiecznie mogłoby być prawdziwe wtedy i tylko wtedy gdy poniższe zdanie jest również prawdziwe:

"Tak więc wstrzymywanie się od rzeczy ofiarowanych bałwanom oznacza nie przyjmowanie ich do swojego ciała w żadnym wypadku. "

To stwierdzenie jest wyraźnie fałszywe, gdyż sprzeciwia się 1Kor.8 i Rzym.14.

Wiele mówi sposób w jaki Towarzystwo próbowało zharmonizować te rozdziały z Dz 15:29. W Strażnicy z 15 października 1978 na stronie 31 Towarzystwo utrzymuje, że to co rzeczywiście było zabronione w słowach "wstrzymujcie się od rzeczy ofiarowanych bałwanom " to stanie się aktywnym uczestnikiem religijnych ceremonii pogańskich podczas których odbywały się ofiary, a nie jedzenie mięsa. W rezultacie wymyto tę frazę do "wstrzymujcie się od bałwochwalstwa. " Jednak dokąd to nas prowadzi w związku z krwią? Jeśli mięso ofiarowane bałwanom może być jedzone w zgodzie z sumieniem, wtedy zgodnie z własnym rozumowaniem Towarzystwa można uważać, że Dz.15:29 nie mogłoby mieć żadnego zastosowania poza Prawem Mojżeszowym, ponieważ nie miało ono nawet pełnego zastosowania w Prawie. Byłoby nadzwyczajnie nieszczerym wybiórczo i arbitralnie próbować zmienić kontekst pojedynczego wersetu dla własnej wygody. Dz 15:29 NIE MOGĄ być rozszerzane poza ich biblijny kontekst TYLKO w odniesieniu do kwestii krwi.

Ogromna większość komentatorów Biblii, nawet sam Charles Taze Russell, w tej sprawie doszli do wniosku, że list soboru apostolskiego był w rzeczywistości tymczasowym środkiem do wyrównania ogromnej różnicy pochodzenia pomiędzy żydowskimi i pogańskimi chrześcijanami we wciąż młodym chrześcijańskim Kościele. Dz.15:29 nie były w żadnym porywie wyobraźni wyrazem 'fundamentalnych norm etycznych dla chrześcijan' ponieważ istnieje wiele więcej rzeczy wymaganych przez Jehowę, tak samo (o ile nie bardziej) ważnych niż wymienione cztery. (por. 1Kor.6:9-10).

Zastanawiające, że w 1Kor.8:4, Paweł używa tego samego greckiego słowa "eudolothutos, " którego Jakub używa w Dz.15:29 poruszając "rzeczy ofiarowane bałwanom. " Przeciwnie niż większość tłumaczy, Towarzystwo oddało te wyrażenia w różny sposób, w ten sposób czyniąc trudniejszym dostrzeżenie tego, że Paweł i Jakub mówili o tym samym. W przeciwnym wypadku mogłoby się wydawać, zgodnie z rozumowaniem Towarzystwa, że Paweł był odstępcą. Odrzucił apostolski dekret poprzez zezwalanie chrześcijanom na spożywanie mięsa ofiarowanego bałwanom, zamiast wstrzymywania się od niego. W rzeczywistości jasno zrozumiał on, że wskazówki Jakuba były silnym zaleceniem, a nie chrześcijańskim prawem.

Dzieje Apostolskie rozdział 21 pokazują, że podział na chrześcijan z Żydów i pogan nie przestał istnieć po tzw. dekrecie apostolskim z 15 rozdziału. Wręcz przeciwnie, gdy Paweł wrócił do Jeruzalemu jakiś czas potem znalazł się w samym środku takiej samej dyskusji. Jakub powiedział mu:

Dz 21:20-22 "Widzisz bracie, ile to jest tysięcy Żydów, którzy uwierzyli, a wszyscy gorliwie trzymają się zakonu ; O tobie jednak powiedziano im, że wszystkich Żydów, którzy żyją między poganami, nauczasz odstępstwa od Mojżesza, mówiąc, żeby nie obrzezywali dzieci ani też nie zachowywali zwyczajów. Co tu robić? "

Oczywiście, chociaż Jakub i cały zbór w Jeruzalemie już zadecydował że to było w rzeczywistości właściwe, było to trudne do zaakceptowania dla wielu, szczególnie nowo nawróconych Żydów. Rzeczywiście było wystarczająco źle, że poganie nie byli zobowiązani przestrzegać Tory, ale oczywista konkluzja, że od żydowskich chrześcijan też nie jest to wymagane była tak kontrowersyjna, że Jakub nie odważył się jej poruszyć. Wręcz przeciwnie, Jakub nakreślił dwa działania, aby odwrócić pogłoski, że Paweł nauczał przeciwko Mojżeszowi:

Paweł powinie wykonać dobrze znany żydowski rytuał, "oczyścić się ceremonialnie " razem z czterema posłusznymi prawu chrześcijanami z Żydów. To przekonałoby wszystkich Żydów, że wieści były nieprawdziwe i że Paweł "również przestrzegał Prawo. "

Jakub i inni posłali już list instruujący ich, aby starali się nie gorszyć chrześcijan z Żydów. (Patrz Dz.15:22-29)

Oba działania zostały przedsięwzięte aby nie obrazić żydowskich chrześcijan. Kontekst i posłanie obu wystąpień prawa przeciwko krwi w pismach greckich (Dz.15 i 21), pokazuje że to prawo było jedynie po to, aby uniknąć gorszenia żydowskich braci i sióstr. Nie było to uniwersalne prawo dla wszystkich ludzi, ale jedynie kwestia respektowania sumienia żydowskich chrześcijan.

Dokładna analiza tych wersetów doje bogate zrozumienie historycznego kontekstu i docenianie okoliczności, które spowodowały potrzebę takiego zalecenia.

Czy jest dla nas właściwe zmieniać słowa Biblii tak, aby wydawało się, że mówi coś, czego w rzeczywistości nie mówi? Z pewnością nie. Byłaby to jawna manipulacja, próba przeforsowania w Biblii powziętego z góry znaczenia, które nie jest ani w niej zawarte, ani z niej nie wynika. Jednak jak inaczej możemy spojrzeć na stwierdzenia tego typu?

"Prawo wiele razy podkreśla zakaz Stworzyciela przeciwko przyjmowaniu krwi w celu podtrzymania życia . " Broszura o krwi str. 4

NIGDZIE w Biblii nie znajdziemy prawa Jehowy dotyczącego krwi wyrażonego takimi terminami. Nigdzie w Biblii nie została zarysowana różnica motywów jakie ktoś może mieć w jedzeniu krwi. Nie liczy się czy ona podtrzymuje życie, czy nie i z tego powodu 'podtrzymywanie życia' nie jest tu kwestią. W podobny sposób zmiana słowa 'jeść' na 'przyjmować' jest całkowicie bez znaczenia, a nawet przeciwnie, ponieważ nigdzie w Biblii nie ma nawet najmniejszego znaku, że krew może znaleźć się w ciele w inny sposób niż przez zjedzenie i z tego powodu szerszy aspekt 'przyjmowania' również nie jest tu kwestią. Fakty potwierdzają, że transfuzja krwi nie jest odpowiednikiem jedzenia.

Warto zauważyć że transfuzja krwi została po raz pierwszy potępiona w Strażnicy z 1 lipca 1945. Podczas kilku kolejnych lat Towarzystwo było zasypywane pytaniami dotyczącymi tego poglądu. Wkrótce stało się widoczne z udzielonych odpowiedzi, że Towarzystwo w swoim rozumowaniu było pod wpływem poważnego błędu na temat rzeczywstej roli jaką krew odgrywa w organizmie. Ten błędny pogląd wywodzi się z nauk Klaudiusza Galena i jest widoczny w pracach wielu dawnych naukowców zajmujących się transfuzjami jak William Harvey, Richard Lower i Jan Baptysta Denys.

Wtedy błędnie uważano, że sama krew jest pożywieniem, którym podtrzymywane jest ciało i dopiero w XX wieku stwierdzono, że krew jest tylko pojazdem przewożącym pożywienie, nie zaś samym pożywieniem. Z powodów na temat których można teraz tylko spekulować, Towarzystwo było nadal upośledzone tym błędnym poglądem długo po tym jak stwierdzono jego niepoprawność. Można to zauważyć z poniższego cytatu z tomu Strażnicy 1961 na stronie 559:

"Przeprowadzanie transfuzji krwi jest niczym innym niż odżywianie ciała krótszą drogą niż zwykle - tzn. umieszczając w żyłach gotową krew zamiast zjadając pokarmy, które zmieniają się w krew po kilku etapach. "

Towarzystwo z kolei cytowało Jana Baptystę Denys, który umarł 257 lat przed rokiem 1961 jako potwierdzenie ich poglądu. Używanie tego cytatu przez Towarzystwo świadczy o poważnym niezrozumieniu podstaw biologii. Krew jest żywą tkanką pełniącą określony zestaw funkcji w organizmie. Jedną z tych funkcji jest rola środka transportu, którym żywność jest przenoszona do tkanek, w taki sam sposób jak ręka jest środkiem transportu, którym żywność jest przenoszona do ust. Transfuzja krwi nie jest jedzeniem, ale przeszczepem tej żywej tkanki, właściwie przeszczepem organu . Transfuzja krwi nie odżywia ciała, nie ma na celu odżywianie ciała i nie jest stosowana z powodu konieczności odżywienia pacjenta. Tę kwestię Towarzystwo stopniowo było zmuszone po cichu uznać.

Ostatnio związek pomiędzy transfuzją krwi i jedzeniem krwi został uczyniony w sposób bardziej subtelny. Na przykład w książce Reasoning... (Prowadzenie rozmów na podstawie Pism) na stronie 73 spróbowano ustanowić takie połączenie poprzez analogię :

"Zastanówmy się nad człowiekiem, któremu lekarz powiedział, że musi wstrzymywać się od alkoholu. Czy byłoby to zgodne z zaleceniem, gdyby przestał pić, ale wstrzykiwał go sobie bezpośrednio do żył? "

W przypadku substancji typu alkohol i niektórych leków nie stanowi różnicy jak są podawane, ponieważ efekt końcowy, wchłonięcie przez organizm, jest jednakowy. Jednak jak na to spojrzeć w przypadku gdy ten efekt końcowy nie byłby taki sam? Czy ten człowiek również nie mógłby używać płynu do płukania ust lub syropu na kaszel zawierających alkohol? Czy również zakazanoby mu używania alkoholu jako środka dezynfekującego lub w wodzie kolońskiej? Taki pogląd jest dziwaczny ponieważ cel jest całkiem odmienny. Błąd takiej analogii może być zilustrowany podobnym przykładem:

"Załóżmy, że doktor polecił swemu pacjentowi aby powstrzymywał się od mięsa. Czy byłoby to zgodne z zaleceniem, gdyby pacjent przestał jeść mięso, ale przyjął przeszczep nerki "

Jest oczywiste, że jedzenie i przyjęcie przeszczepu organu są całkowicie odmienne, tak jak jedzenie krwi i transfuzja krwi nie są w żaden sposób powiązane ze sobą.

Obecnie Towarzystwu pozostało zmienianie Biblii i używanie błędnych poglądów o krwi na poparcie ich postawy. Już nawet nie próbuje wyjaśnić dlaczego transfuzja podlega pod zakaz jedzenia krwi ponieważ stało się niemożliwym dalej podtrzymywać pierwotnie błędne założenie. Nauka nie dostarcza żadnego poparcia doktrynie o krwi Towarzystwa.

W wysiłkach aby znaleźć poparcie dla swojej doktryny, Towarzystwo wielce wyolbrzymiło niebezpieczeństwa związane z transfuzjami. Na przykład, prawdopodobieństwo zarażenia się AIDS z transfuzji krwi wynosi około 1:500,000. Porównajmy to z prawdopodobieństwem zgonu w wyniku komplikacji anestezjologicznych lub przyjęcia antybiotyku - wynoszących od 1: 15,000 do 1:30,000. Transfuzja jest w zasadzie przeszczepem organu. Zawarte jest w tym ryzyko, ale jest minimalne w porównaniu do prawdopodobieństwa wykrwawienia się na śmierć z powodu dużej utraty krwi, a lekarze są najwłaściwszymi osobami by ocenić to ryzyko w porównaniu do korzyści z transfuzji.

Towarzystwo uznaje badania świadczące że na 13,000 transfuzji krwi występuje jeden zgon. Jest to niewiele większe ryzyko niż ryzyko związane z zażywaniem antybiotyku lub przejściem narkozy. Towarzystwo również uznaje badania świadczące że odmowa transfuzji krwi podczas operacji zwiększa śmiertelność o 1%. Oznacza to, że za każdym razem gdy świadek przechodzi "bezkrwawą operację " prawdopodobieństwo jego zgonu jest o 1 % większe. Wyrażając to w inny sposób, na każde 10,000 operacji zachodzi jeden niepotrzebny zgon. Przemnożenie tego przez wiele lat i dziesiątki tysięcy operacji, dodanie tych, którzy zmarli z powodu dużej utraty krwi przed poddaniem ich operacji, uwzględnienie ofiar białaczki i pokrewnych dolegliwości, daje ilość niepotrzebnych zgonów wielu tysięcy Świadków Jehowy . Dodatkowo pamiętajmy że Świadkowie w słabo rozwiniętych krajach nie odnoszą korzyści z zaawansowanych "bezkrwawych " technik i specjalistycznego sprzętu ponieważ często nie jest on dostępny, tak więc stopa zachorowalności jest prawdopodobnie dużo wyższa w tych krajach.

Chociaż nie ma to bezpośredniego wpływu na biblijne i moralne aspekty transfuzji krwi, jest pomocnym rozważenie atmosfery istniejącej w organizacji w pierwszej połowie XX wieku. Obecnie jest to episod szczególnie budzący zakłopotanie w naszej historii i te informacje nie są podane aby ośmieszyć Towarzystwo, ale aby pokazać okoliczności które doprowadziły do wydania zakazu dotyczącego krwi . Oto część poglądów które były głoszone przez lata:

Zakaz krwi był produktem takiej epoki. Jako swą podstawę miał głęboką nieufność do nowoczesnej medycyny i zwykłą ignorancję. Ten fakt powiązany z faktycznym nieistnieniem biblijnego poparcia rzuca bardzo ciemne światło na sprawę krwi w naszych czasach, ponieważ stawia pod znakiem zapytania zdolność organizacji do podejmowania przede wszystkim inteligentnych decyzji. Jednak nie musi to trwać w nieskończoność. Należy przyznać że Towarzystwo zmieniło się już wcześniej. Szczepionki i przeszczepy organów były potępione z faktycznie takich samych powodów co transfuzje krwi, a obecnie te zakazy już nie istnieją.

Jeżeli istniała by taka wola, Towarzystwo mogłoby w porę znieść również zakaz krwi. Można żywić nadzieję i modlić się, aby członkowie ciała kierowniczego mieli odwagę wyprostować tę kwestię.


Artykuł ten jest krótkim wprowadzeniem do dużej ilości materiałów i danych tutaj dostępnych. Prawdopodobnie masz wiele pytań - zachęcamy więc do wykorzystania tych źródeł.

Źródło: Biblical Summary (http://www.ajwrb.org/bible/summary.shtml)

Powrót do sekcji poświęconej kwestii krwi

Tytuł "Nowe światło n/t krwi: Biblijne streszczenie"
URL: http://watchtower.org.pl/ajwrb-summary.php
Autor: n/d
Wprowadzono: 2001-02-13 (id:163). Ostatnie zmiany: 2001-11-17

Chrześcijański Ośrodek Apologetyczny
Copyright © 1999-2024 Jarosław Zabiełło (http://apologetyka.co)